د لټون پایلې

د شهلا کیسه د زن‌نیوز سره د غور د وچو او یخو غرونو په زړه کې، هلته چې ژوند له کوچنیوالي نجونو ته دا ور زده کړي چې «په چوپتیا ساه اخیستل» یو هنر دی، یوه نجلۍ اوسېده چې پخوا یې ګومان کاوه کولای شي نړۍ بدله کړي؛ د کتاب په وسیله، د قلم په وسیله، د پوهې په وسیله. نوم یې شهلا قریشي دی؛ ۱۸ کلنه ده، خو د هغې د خوبونو عمر تر هغه ډېر لنډ و لکه څومره چې یې فکر کاوه. هغې ویل: «هر سهار، د اوو نیمو بجو په وخت، کتابونه مې تر بغل لاندې نیول او په خوښ زړه به ښوونځي ته روانه شوم. باور مې نه کېده چې داسې ورځ به راشي چې ښوونځی جرم وي او نجلۍ کېدل ګناه.» د طالبانو له واکمنېدو سره، د غور د لعل او سرجنگل ولسوالۍ لېرې پروت کلی «جوقلک» هغه ځای چې د شهلا قریشي په زړه کې د هیلو رڼا پرې خپره شوې وه، له زرګونو هغو ځایونو څخه شو چې د نجونو لپاره زده‌کړه پکې ناڅاپه ممنوعه اعلان شوه. په هماغو ورځو کې، نه یوازې د ښوونځی دروازې وتړل شوې، بلکې د شهلا په زړه کې د هیلو کړکۍ هم ورو ورو د خاموشۍ پر لور روانې شوې. «کله چې مې واورېدل نور ښوونځي ته نه شم تللی، داسې وه لکه چا چې په زړه کې مې خنجر ښخ کړی وي. له شپې تر سهاره مې ژړل، باور مې نه کېده چې ژوند مې باید په کور کې بند پاتې شي، بې کتابه، بې راتلونکي.» شهلا د خپلو خوبونو د ژغورلو لپاره پرېکړه وکړه چې له هېواده ووځي. هغې ایران ته سفر وکړ، په دې هیله چې ښايي د پولې هاخوا د هغې په څېر نجونو ته ځای وموندل شي؛ خو هیله یې ډېر ژر په ناامیدۍ بدله شوه. «په ایران کې هم چې ورغلم، راته یې وویل ته اتباع یې، ښوونځي ته نه شې تلای. زړه مې مات شو. داسې وه لکه هر ځای چې لاړم، نړۍ راته وایي: ته یوازې باید چوپه پاتې شې.» له افغانستان ته د ناامیده ستنېدو وروسته د شهلا روحیه ونه زغملای شوه او له سختو رواني او روحي ستونزو سره مخامخ شوه. هغې څو میاشتې د نیمروز په یوه روغتون کې بستر تېره کړه او اوس د اعصابو په دواګانو ورځ تېروي؛ په داسې حال کې چې د هغې لپاره نه ښوونځی شته، نه ارمان او نه هم روښانه راتلونکی. «څو ځله مې پرېکړه وکړه ځان ووژنم. یو ځل خو آن تر وروستي ګامه ورسېدم... خو نه پوهېږم څه وشول چې وژغورل شوم. ښايي ځکه چې مور مې لا هم د زما د موسکا په تمه ده، یا ښايي ځکه چې زړه مې غوښتل څوک مې غږ واوري.» اوس شهلا په یوه تیاره کوټه کې، د نیمروز د یوې وړه کوره په یوه زاړه کونج کې، خپلې ورځې د ارامو ګولیو او شپې د ژړا سره تېروي. هغې زن‌نیوز ته وویل: «نور پر هېڅ شي باور نه لرم. نه پر عدالت، نه پر ژوند. یوازې تمه کوم ووینم چې تر کله ژوندۍ یم...» او دا درد یوازې د شهلا نه دی، بلکې د هغې کیسه د زرګونو نجونو د ژوندانه انعکاس دی؛ نجونې چې غږونه یې چوپ شوي، خو لا هم د دې وطن په تیارو کې د هیلو یوه نیمه‌ساه شعله په زړونو کې لګیا ده. شعله چې که مړه شي، نه یوازې یو نسل، بلکې د یوې ملت راتلونکی به په تیارو کې ډوب کړي.

Image: IOMAfghanistan/X د کډوالو لپاره د ملګرو ملتونو عالي کمیشنرۍ (UNHCR) وایي د طالبانو له لوري د ښځینه کارکوونکو د کار بندیز وروسته په افغانستان کې اته د بېرته ستنېدونکو د خدمت مرکزونه تړل شوي دي. عرفات جمال، د کمېساریا استازي په افغانستان کې ویلي چې دغه مرکزونه د وږي په ۱۸مه تړل شوي دي؛ هغه مرکزونه چې هره ورځ یې شاوخوا اووه زره بېرته ستنېدونکو ته د ملاتړ خدمتونه وړاندې کول. نوموړي زیاته کړې چې د ښځو مرکې او بایومټریک ثبت یوازې د ښځینه کارکوونکو په شتون کې ترسره کېده او اوس دا فعالیتونه درول شوي دي. تر دې وړاندې یوناما راپور ورکړی و چې طالبانو د وږي له ۱۶مې د ملګرو ملتونو د ښځینه کارکوونکو د کابل، هرات او مزارشریف دفترونو ته د ننوتلو مخه نیولې ده. د طالبانو جنګیالي د دفترونو مخې ته ځای پر ځای شوي او ښځینه کارکوونکو ته یې خبرداری ورکړی چې د ملګرو ملتونو او نړيوالو بنسټونو په هېڅ یوه کې د کار اجازه نه لري. ملګرو ملتونو ویلي چې د دې ډول محدودیتونو دوام د مرستو د لېږد بهیر، په ځانګړې توګه د ښځو او ماشومانو لپاره، له جدي ننګونو سره مخامخوي. په همدې وخت کې، کمېساریا ویلي چې مالي سرچینې یې په چټکۍ سره د پای ته رسېدو په حال کې دي او د افغان بېرته ستنېدونکو د حیاتي مرستو د دوام لپاره ورته ۲۵۸ میلیونه ډالرو بېړنۍ اړتیا ده. د دې سازمان د شمېرو له مخې، له اپریل راهیسې تر اوسه له ۵۵۴ زره ډېر افغان کډوال له پاکستانه ایستل شوي دي. یوازې د اګست په میاشت کې ۱۴۳ زره تنه په اجباري ډول بېرته ستنېدلي او د سپتمبر په لومړۍ اونۍ کې له ۱۰۰ زره زیات نور بېرته افغانستان ته ستنېدلي دي. عرفات جمال په جنیوا کې په یوې خبري ناسته کې ویلي چې د روان کال له پیل راهیسې ۲،۶ میلیونه تنه بېرته افغانستان ته ستنېدلي دي. نوموړي خبرداری ورکړی چې دغه ستنېدنې په سختو شرایطو کې، د زلزله‌ځپلو سیمو د بیا رغونې له هڅو سره یوځای، یو نوی بحران رامنځته کړی دی. د هغه په وینا، په زلزله‌ځپلو سیمو کې آن داسې کورنۍ لیدل شوې چې له پاکستانه تازه ستنېدلې، خو یو ځل بیا یې خپل کورونه له لاسه ورکړي دي. دغه بنسټ له پاکستان او د سیمې له نورو هېوادونو غوښتي چې د کډوالو بېرته ستنول باید «رضاکارانه، خوندي او له کرامت سره مل» وي او هېڅ څوک باید هغه ځای ته بېرته ونه لېږل شي چې د هغه حقونه او ازادۍ له ګواښ سره مخ وي. سره له دې، د طالبانو اړوندو رسنیو راپور ورکړی چې یوازې پرون (۲۱ وږی) ۱۱۰۲ افغان کورنۍ د بېلابېلو لارو هېواد ته بېرته ستنېدلې دي.

Image: Wakil KOHSAR / AFP ریچارد بنت، د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د بشري حقونو ځانګړي راپور ورکوونکي، خبرداری ورکړی چې نړيواله ټولنه باید یوازې د افغانستان د بشري حقونو د نقض پر وړاندې د اعلامیو په صادرولو بسنه ونه کړي، بلکې د افغان ښځو او نجونو د ملاتړ لپاره جدي او عملي اقدامات ترسره کړي. نوموړی وایي د طالبانو له څلور کلنې واکمنۍ راهیسې د بشري حقونو وضعیت نه یوازې ښه شوی نه دی، بلکې تازه محدودیتونه هم پر خلکو، په ځانګړې توګه پر ښځو او نجونو، وتپل شوي دي. د هغه په وینا، طالبانو د خپلو تبعیضي قوانینو او فرمانونو هېڅ یو لغوه کړي نه دي، سره له دې چې پرلپسې خبرداری ورکړل شوی چې دغه مقررات د جنسیتي تبعیض او زورونې وسیله ګرځي. بنت همدارنګه د طالبانو وروستیو محدودیتونو ته اشاره کړې او زیاته کړې چې د ملګرو ملتونو د ښځینه کارکوونکو د دفترونو ته د ننوتلو مخنیوی د افغانستان په بحراني وضعیت کې د مرستو د لېږد بهیر له جدي ګواښ سره مخ کوي. هغه ټینګار کړی: «ښځې باید وکولی شي په ملګرو ملتونو کې پرته له خنډه کار وکړي او دا د هغوی اساسي حق دی.» دغه ځانګړي راپور ورکوونکي همدارنګه د ختیځ افغانستان د زلزله‌ځپلو سیمو د مرستو د وېش پر بهیر د دقیق څارنې پر اړتیا ټینګار کړی دی. نوموړی خبرداری ورکړی چې که شفافیت نه وي، ښځې او ماشومان چې تر ټولو زیان‌من قشرونه دي ښایي له دغو مرستو بې‌برخې شي. بنت د بشري حقونو شورا په غونډه کې یادونه وکړه چې ځینو هېوادونو د کنړ د زلزلې د قربانیانو لپاره بودجه او مالي سرچینې ځانګړې کړې دي او زیاته یې کړه: «دا د ټولو په ګټه ده چې ډاډ ترلاسه کړي مرستې د اړتیا وړ کسانو ته رسېږي، په ځانګړې توګه ښځو او ماشومانو ته.» دغه خبرداری په داسې حال کې مطرح شوی چې طالبانو د نوو محدودیتونو په صادرولو سره د افغان ښځو او نجونو پر ټولنیز، اقتصادي او بشري ژوند لا زیاتې تنګې راولي.

Image: UN Photo/Homayon Khoram د طالبانو حکومت په پنجشیر ولایت کې د رسنیو د تصویري خپرونو مخه نیولې ده؛ هغه اقدام چې د تبعید په حال کې د «ني» بنسټ هغه د «د بیان د آزادۍ د کمزورې کولو» بل نښه بللې ده. دغه بنسټ په خپره کړې خبرپاڼه کې ویلي چې د محلي راپورونو له مخې، د طالبانو چارواکو د پنجشیر د تصویري رسنیو ته لیکونه لېږلي او له هغوی یې د خپرونو د سمدستي درولو غوښتنه کړې ده. «ني» په تبعید کې خبرداری ورکړی چې د طالبانو د څلور کلنې واکمنۍ په موده کې د آزادو رسنیو د ملاتړ قانوني بنسټونه له منځه تللي او د هېواد رسنیز فضا په شدیده توګه محدود شوی دی. د دغه بنسټ شمېرې ښيي چې د جمهوریت له دورې نیمايي زیاتې رسنۍ تړل شوې، سلګونه خبریالان اړ شوي له افغانستانه ووځي یا خپله فعالت وبندوي او ۹۰ سلنه ښځینه کارکوونکو په رسنیو کې خپلې دندې له لاسه ورکړي دي. د پخوانیو دوه زرو ښځینه خبریالانو له ډلې، یوازې ۲۰۰ تنه لا هم په سختو شرایطو کې کار ته دوام ورکوي. دغه بنسټ همدارنګه راپور ورکړی چې په دې موده کې د رسنیزو کارکوونکو پر وړاندې له ۸۰۰ زیاتې د تاوتریخوالي پېښې ثبت شوې چې له ډلې یې ۳۵۰ پېښې د خبریالانو د نیول کېدو لامل شوې دي. لسګونه خبریالان لا هم د طالبانو په بند کې دي. طالبانو تر اوسه په رسمي ډول دې راپور ته غبرګون نه دی ښودلی. په ورته وخت کې د طالبانو د امر بالمعروف او نهی عن المنکر اداره په کندهار کې له هنرمندانو او یوتیوبرانو غوښتي چې په خپلو ټولنیزو شبکو کې د «ژوندي موجوداتو» انځورونه خپاره نه کړي. د دې ادارې چارواکو دا ډول کړنې «د قانون خلاف» بللې دي. تر دې امر وروسته، یو شمېر هنرمندانو او یوتیوبرانو په ویدیو پیغامونو کې د خپلو ډيجیټالي فعالیتونو د پای اعلان وکړ. د کندهار دوه هنرمندانو د «زر» او «چنار» په هنري نومونو، چې د پوهاوي لپاره یې نمایشي پروګرامونه جوړول، په خپل وروستي ویدیو کې ویلي چې د طالبانو د قانون له مخې له رسنیزو فعالیتونو لاس اخلي. دغه پرېکړې په ټولنیزو شبکو کې پراخ غبرګونونه راپارولي دي؛ ځینو یې دا د عامه پوهاوي د یوه مهم بهیر پای بللی او ځینو نورو بیا د هنري او مدني فعالیتونو پر محدودیت یو تازه مثال یاد کړی دی. له هغه وروسته چې پر تلویزیونونو د سریالونو او تفریحي پروګرامونو خپرول منع شول، ټولنیزې شبکې د ډېرو هنرمندانو لپاره یوازینی د عاید سرچینه او د پوهاوي وسیله پاتې شوې وه. سیمه‌ییزو سرچینو په بلخ ولایت کې هم تائید کړې چې طالبانو د «ژوندي موجوداتو» د انځورونو خپرول په دغه ولایت کې منع کړي دي. د سرچینو په وینا، دا پرېکړه د طالبانو د والي په لارښوونه او د امر بالمعروف او نهی عن المنکر ادارې په همغږۍ عملي شوې ده. له هماغه وخته راوروسته، د بلخ ملي تلویزیون له هر ډول د ژوندي موجوداتو د انځورونو له خپرولو ډډه کړې او په وروستیو خپرونو کې دا بدلون څرګند ښکاره شوی دی. سرچینې وایي د دې رسنۍ سیمه‌ییزو کارکوونکو په وروستیو ورځو کې هېڅ تصویري راپور نه دی چمتو کړی.

Social Media یوه امریکايي ښځه چې څه موده د طالبانو تر بند لاندې وه، د طالبانو د زنداني بریتانوي جوړې «پیتر» ۸۰ کلن او «باربي رینولډز» ۷۶ کلنه، وضعیت «وحشتناک» بللی دی. في هال، چې یوه امریکايي ـ چيني ښځه ده او څه موده د دې جوړې سره د طالبانو په زندان کې ساتل شوې وه، د بي‌بي‌سي سره په خبرو کې (۲۲ وږی) ویلي چې د هغوی روغتیا په چټکۍ سره خرابېږي. د هغې په وینا، باربي ډېر وزن له لاسه ورکړی او آن په یوه مرحله کې یې د درېدو او تګ توان نه درلود. یاده بریتانوي جوړه د روان کال د فبرورۍ په میاشت کې د طالبانو له لوري په بامیان ولایت کې نیول شوې وه. هغوی له ۲۰۰۷ کال راهیسې په افغانستان کې اوسېدل، د افغانستان تابعیت یې اخیستی و او د «ریبیلد» په نوم یې د ماشومانو او میندو لپاره یو تعلیمي شرکت چلولی. طالبانو د دغې جوړې نیول تائید کړي، خو تر اوسه یې د نیولو هېڅ څرګند دلیل نه دی وړاندې کړی. د هغوی کورنۍ څو ځله خبرداری ورکړی چې د دوی مور او پلار «د مرګ په حال کې دي». في هال، چې دوه میاشتې وروسته له بند څخه آزادېده، ویلي: «د دې جوړې روغتیا په چټکۍ سره خرابېږي او وخت په پای ته رسېدو دی.» سره له دغو خبرداریو، طالبانو د هر ډول ناوړه چلند انکار کړی او ادعا کوي چې د دغې جوړې حقوق رعایت کېږي. خو د ملګرو ملتونو د بشري حقونو کارپوهانو خبرداری ورکړی چې د «جبران‌ناپذیر زیان یا مرګ» خطر له دوی سره مل دی. د بشري حقونو فعالان وایي د پیتر او باربي رینولډز نیول د طالبانو د هغه سیاست یوه برخه ده چې بهرني وګړي د فشار د وسیلې په توګه کاروي. د دغې جوړې کورنۍ او د بریتانیا د بهرنیو چارو وزارت څو ځله د هغوی د سمدستي آزادۍ غوښتنه کړې ده. له دې سره، لا هم څرګنده نه ده چې څومره بهرني وګړي د طالبانو په بند کې دي، خو دې ډلې تر اوسه څو بهرني وګړي، په شمول د امریکایانو، هم نیولي دي.

Photo: Wakil Kohsar/AFP/Getty Images via VOANews د طالبانو چارواکو په کندهار ولایت کې په یوه نوي فرمان کې ټولې ښځینه لاس‌فروشې او دوکاندارانې مکلفې کړې چې د بازار په مهال د کار پر وخت برقع (چادري) واغوندي. دغه تازه پلي شوی دستور د ښځینه کاروباریانو پراخ غبرګونونه راوپارول. ډېری له دغو ښځو وایي چې د کار پر مهال د چادري اغوستل نه یوازې د دوی فردي ازادي نقضوي، بلکې د ورځني فعالیت او له پېرودونکو سره د تعامل خنډ هم کېږي. زرغونه، چې له دغو ښځو څخه یوه ده، د زن‌نیوز سره په خبرو کې وویل: «دوی موږ د برقعې لاندې بندیان کړي دي. دا نور دوکانداري نه ده، دا زندان دی.» سره له دغو اندېښنو، طالبانو پر دې فرمان د تطبیق ټینګار کړی او هغه یې د «اسلامي ارزښتونو ساتنه» بللې ده. په داسې حال کې چې منتقدان وایي دا پرېکړه د ښځو د حضور د لا محدودولو د بهیر یوه برخه ده او پر هغو کورنیو اقتصاد ته جدي زیان رسوي چیرې چې ښځې روزي ګټونکې دي. له بلې خوا ټولنیز شنونکي خبرداری ورکوي چې دغه ډول محدودیتونه ښځې له اقتصادي او ټولنیزو فعالیتونو لا لرې کوي او ښایي د بیکارۍ او پراخ فقر لامل شي.

Photo: ALI KHARA | REUTERS via JapanTimes په تازه‌ترین سرکوبګر اقدام کې، طالبانو په پلورنځیو کې د ښځو غږ منع کړی دی. د طالبانو د امر بالمعروف او نهی عن المنکر ادارې په هرات کې ښځو ته خبرداری ورکړی چې د توکو د پېر پر مهال باید په لوړ غږ خبرې ونه کړي، بلکې یوازې د اشارې په وسیله خپله اړتیا پلورونکي ته ورسوي. دغه پرېکړه د افغانستان د ښځو او د بشري حقونو د فعالانو ترمنځ د غوسې او ناامیدۍ څپه راپورته کړې ده. د هرات ښځې دا بندیز د ټولنیز سرکوب «تر ټولو سپکونکې» بڼه بولي. یوه د هرات اوسېدونکې ښځه د زن‌نیوز سره په خبرو کې وویل: «حتی د خبرو کولو حق هم له موږ واخیستل شو. موږ نور انسانان نه یو، یوازې د حضور یوه سیوري یو چې باید چوپ، غلې او نه لیدل کېدونکې پاتې شو.» د ښځو د غږ بندیز د طالبانو د سختو ښځه‌ستیزه تګلارو دوام دی، هغه تګلارې چې له واک ته د بېرته ستنېدو سره یې په پرله‌پسې ډول پلې کړي دي؛ د نجونو د ښوونځیو تړل، له دولتي ادارو د ښځو ایستل، د تګ راتګ او پوښاک سخت محدودول، ټول هغه ګامونه دي چې ښځې یې له ټولنیز فضا څخه ګام پر ګام شړلې دي. فریده، چې نوم یې مستعار دی، بله نجلۍ ده چې د طالبانو له دې اقدامه شکایت لري او دا د ښځو له ټولنې ایستل بولي. هغې وویل: «اوس یوازې همدا پاتې دي چې طالبان راشي او راته ووایي چې ته ښځه یې، ساه مه اخله، ځکه نور هېڅ ډول بندیز نه دی پاتې چې یوازې د ښځو کېدو له امله پر موږ وتپل شي.» په داسې حال کې چې طالبان هڅه کوي په نړيواله کچه ځان د یوه باثباته او د خبرو وړ حکومت په توګه معرفي کړي، د داسې فرمانونو صادرول یو ځل بیا ښيي چې د دې ډلې په ایډیولوژیک ماهیت کې هېڅ بدلون نه دی راغلی. طالبان نه یوازې په جنسیتي برابري باور نه لري، بلکې د ښځې حضور په هر ډول د خپل نارینه‌محوره نظم لپاره ګواښ ګڼي. دا په داسې حال کې ده چې له دې وړاندې د بشري حقونو سازمانونو د طالبانو د ښځو او نجونو پر وړاندې بندیزونه د جنسیتي آپارتاید څرګند مثال بللی او د افغان ښځو پر ضد د محدودیتونو د زیاتېدو په اړه یې خبرداری ورکړی دی. سره له دې، د نړیوالې ټولنې غبرګون لا هم د رسمي بیانونو او د اندېښنو د څرګندولو په کچه پاتې شوی او په عملي ډول پر طالبانو هېڅ اغېزناک فشار نه دی وارد شوی. بل پلو د ښځو د حقونو فعالان وایي په داسې بازاریو کې چې ښځې آن د خپلو لومړنیو اړتیاوو د څرګندولو لپاره هم چوپتیا ته اړېږي، نور د انساني کرامت په نوم هېڅ نه دی پاتې. شراره کریمي، د ښځو د حقونو له فعالانو څخه یوې د زن‌نیوز سره په خبرو کې وویل: «طالبان په دغو بندیزونو سره هم د ښځو کرامت تر پوښتنې لاندې راولي او هم ښځې د خپلو فرمانونو بندیانوي. د دې ډلې په نظام کې ښځه یعنې زنداني، په داسې حال کې چې د دوی ښځې پخپله په بهرنیو هېوادونو کې ژوند کوي.» د طالبانو فرمان د ښځو د غږ د بندیز په اړه یوازې یو اداري دستور نه دی، بلکې یو سیاسي پیغام دی: ښځه په افغانستان کې، چې د طالبانو تر واک لاندې دی، هېڅ حق نه لري. نه د زده‌کړې حق، نه د کار حق او اوس... آن د پلورنځیو څخه د خپلو اړتیاوو د اخیستو لپاره د غږ حق هم نه.

Image: UNAMA/Fardin Waezi د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د مرستندویه ماموریت هیأت (یوناما) اعلان کړی چې د طالبانو ځواکونو د دې بنسټ افغان ښځینه کارکوونکې په کابل او ولایتونو کې د دفترونو دننه کېدو ته پرېنښودې. یوناما د پنج‌شنبې په ورځ (۱۱ سپتمبر) په یوه خبرپاڼه کې ویلي چې د سپتمبر له ۷مې نېټې راهیسې د طالبانو امنیتي ځواکونه د ملګرو ملتونو د دفترونو په دروازو کې په کابل، هرات او مزارشریف کې ځای پر ځای شوي او د دې بنسټ د ښځینه کارکوونکو د ننوتلو مخه یې نیولې ده. د یوناما په وینا، دغه محدودیت آن د ښځینه کارکوونکو پر هغو سفرونو هم لګېدلی چې د ختیځ افغانستان د زلزله‌ځپلو او له ایران او پاکستانه د بېرته راستنېدونکو کډوالو د مرستې لپاره ترسره کېدل. دغه بنسټ خبرداری ورکړی چې د دا ډول خنډونو دوام د سلګونو زرو ښځو، نارینه وو او ماشومانو ته د حیاتي مرستو رسونه له جدي ګواښ سره مخامخوي. یوناما ټینګار کړی چې د طالبانو دغه اقدام له ملګرو ملتونو سره د پخوانیو تړونونو ښکاره نقض او د ملګرو ملتونو د کارکوونکو د معافیتونو او امتیازاتو په اړه د نړيوالو قوانینو سرغړونه ده. یاده دې وي چې طالبانو په دسمبر ۲۰۲۲ کې د ټولو بهرنيو غیر دولتي بنسټونو په چوکاټ کې د ښځو کار کول منع کړل او په اپریل ۲۰۲۳ کې یې همدغه محدودیت د ملګرو ملتونو پر ښځینه کارکوونکو هم ولګاوه. په پایله کې یې له ۹۰ سلنې ډېرې ښځینه کارکوونکې له عملیاتي دندو لرې شوې او ګڼ بشري پروګرامونه ودرول شول یا محدود شول. د بشري حقونو فعالان وایي دا محدودیتونه د طالبانو د «جنسیتي آپارتاید» د تګلارې یوه برخه ده چې موخه یې له ټولنیزو، تعلیمي او کاري ډګرونو څخه د ښځو بشپړه ایستل دي. د دوی په وینا، دغه تګلارې نه یوازې د ښځو انساني کرامت تر پښو لاندې کوي، بلکې د میلیونونو اړمنو وګړو ژوند هم له خطر سره مخ کوي. نړیوالې ټولنې څو ځله له طالبانو غوښتي چې دغه بندیزونه لرې کړي. ملګرو ملتونو خبرداری ورکړی چې د دې وضعیت دوام کولای شي په افغانستان کې د بشري مرستو یوه برخه ودروي. یوناما په خپله خبرپاڼه کې غوښتنه کړې چې د طالبانو له خوا پر ښځینه کارکوونکو د ننوتلو او فعالیت لګېدلی محدودیت دې سمدستي لرې شي..

Social Media سیمه‌ییزې سرچینې په هلمند کې وایي چې تښتوونکو د یوه تاجر زوی تر تښتولو وروسته په دغه ولایت کې وژلی دی. د سرچینو په وینا، د دغه ماشوم جسد د سه‌شنبې په ورځ (۱۸ وږی)، د تښتونې له نهو ورځو وروسته د سنګین ولسوالۍ له یوې څا څخه موندل شوی دی. یاد ماشوم د هلمند مرکز لښکرګاه ښار د یوې ښوونځي مخې ته تښتول شوی و. تښتوونکو د هغه د خوشې کولو په بدل کې له کورنۍ ۱۵۰ زره ډالره غوښتې وې، خو پلار یې د دې پیسو د ورکړې توان نه درلود. په عین حال کې، په ټولنیزو شبکو کې یو ویډیو خپور شوی چې پکې دغه ماشوم خپلې کورنۍ ته په زارۍ وایي: «هر څه چې دا کسان غواړي ورکړئ، کنه نو زه به ووژني.» ویل کېږي دا ویډیو د تښتوونکو له خوا ثبت شوې ده. د طالبانو سیمه‌ییز چارواکو په هلمند کې تر اوسه په دې اړه غبرګون نه دی ښودلی. دا په داسې حال کې ده چې د طالبانو چارواکي تل د تښتونو، وسله‌والو غلاوو او ناامنۍ موجودیت ردوي او ادعا کوي چې په افغانستان کې سراسري امنیت ټینګ شوی دی. له هغه وخت راهیسې چې طالبان بېرته واک ته رسېدلي، د تښتونو پېښې، په ځانګړي ډول د تاجرانو د کورنیو غړي تښتول، ډېرې شوې دي او په ګڼو مواردو کې ماشومان د تښتونې وروسته وژل شوي دي.

Image: AFP via The Express Tribune د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د همغږۍ دفتر (اوچا) اعلان کړی چې د افغانستان په ختیځ کې د وروستیو زلزلو له امله ۵۱۶ ښځې وژل شوې دي. دغه بنسټ د پنج‌شنبې په ورځ (۲۰ وږی) په یوه راپور کې زیاته کړې چې تر دې سربېره ۴۷۶ نارینه، ۵۰۹ نجونې او ۶۶۳ هلکان هم د دې پېښې قرباني شوي دي. د اوچا په وینا، تر اوسه له ۶۰ زره ډېر کسانو ته د خوراکي توکو مرستې وېشل شوې او زر کورنیو ته بیړنی سرپناه برابر شوی دی. یاده دې وي چې د کونړ او ننګرهار په ولایتونو کې د دغو زلزلو له امله له دوو زرو ډېر کسان وژل شوي او له درې زرو زیات نور ټپیان شوي دي. سره له دې چې له پېښې شاوخوا لس ورځې تېرېږي، د بیړنیو مرستو اړتیا لا هم پر ځای ده. سیمه‌ییزو سرچینو مخکې خبرداری ورکړی و چې د زلزله‌ځپلو ښځو روغتیایي ستونزې جدي دي. د ښځینه ډاکټرانو کمښت لامل شوی چې سلګونه ټپي ښځې په سمه توګه درملنه نه شي او ځینې یې خپل ژوند له لاسه ورکړي. همدارنګه د ښځینه ژغورونکو د نشتوالي له امله د یو شمېر ښځینه قربانیانو مړي د کنډوالو لاندې پاتې شوي دي.