د لټون پایلې

Social Media طالبانو په تخار ولایت کې ۱۱ تنه، چې څلور ښځې هم پکې شاملې دي، د «نامشروع اړیکو» او «غلا» په تور د ینګي‌قلعه او خواجه بهاءالدین ولسوالیو کې د خلکو په وړاندې په دره وهلي دي. د طالبانو سترې محکمې د پنج‌شنبې په ورځ (۲۰ وږی) په یوه خبرپاڼه کې اعلان کړی چې هر یو له دغو کسانو ۳۹ درو او له څلورو میاشتو تر درې کلونو پورې بند ته محکوم شوي دي. دا په داسې حال کې ده چې طالبانو تېرې ورځې هم په بلخ او لغمان ولایتونو کې څلور تنه نور، چې دوه ښځې پکې وې، په دره وهلي وو. ریچارد بنت، د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا ځانګړي راپور ورکوونکي د افغانستان لپاره، په تازه غونډه کې ویلي چې طالبان یوازې په روان میلادي کال کې په بېلابېلو ولایتونو کې ۶۷۲ تنه په دره وهلي دي.

Image: AP via independent.co.uk طالبانو څلور تنه، چې دوه ښځې هم پکې شاملې دي، د «نامشروع اړیکو» او «له کوره تښتېدلو» په تور د بلخ او لغمان په ولایتونو کې د خلکو په وړاندې په دره وهلي دي. د طالبانو سترې محکمې د چهارشنبې په ورځ (۱۹ وږی) په جلا خبرپاڼو کې اعلان کړی چې په بلخ ولایت کې یوه ښځه او یو سړی هر یو په یو کال بند او ۳۹ درو محکوم شوي دي. په لغمان ولایت کې هم یوه ښځه او یو بل سړی په اوو کلونو بند او ۳۹ درو محکوم شوي دي. دغه سزاوې د طالبانو د مسوولینو، د سیمه‌ییزو محکمو د قاضیانو او د خلکو د یوې ډلې په حضور کې عملي شوې دي. طالبانو دغه اقدام د «حدودو او د شریعت د احکامو پلي کول» بللي دي. دا په داسې حال کې ده چې ریچارد بنت، د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا ځانګړي راپور ورکوونکي د افغانستان لپاره، تازه ویلي چې یوازې د روان میلادي کال له پیل راهیسې طالبانو له ۶۰۰ ډېر کسان په دره وهلي او زندان ته یې محکوم کړي دي. سره له دې چې د طالبانو له واکمنۍ څلور کاله تېر شوي او نړیواله ټولنه یې پراخ غندلي، د صحرایي محکمو او بدني سزاوو لړۍ لا هم روانه ده. د بشري حقونو فعالان وایي په عام محضر کې په دره وهل د انساني کرامت ښکاره نقض دی او نړیواله ټولنه باید د دې تاوتریخوالي پر وړاندې چوپ پاتې نه شي.

Image: Ali Khara/REUTERS via daily jang ملګرو ملتونو خبرداری ورکړی چې افغانستان په روان کال کې د نړۍ له تر ټولو سختو بشري بحرانونو سره مخامخ دی. استفان دوجاریک، د ملګرو ملتونو د سرمنشي ویاند، د چهارشنبې په ورځ (۱۹ وږی) په یوه خبري غونډه کې وویل چې د نړيوال خوراکي پروګرام د راپور له مخې، سږکال په افغانستان کې د حادې خوارځواکۍ تر ټولو لوړه کچه ثبت شوې ده. هغه ټینګار وکړ چې ۴،۷ میلیونه ښځې او ماشومان په افغانستان کې بېړني درملنې ته اړتیا لري. د دوجاریک په وینا، د مرستندویو بنسټونو له لوري د خوراکي او تغذیوي مرستو جدي کموالی د خوارځواکۍ د زیاتېدو اصلي لامل دی. نوموړي زیاته کړه چې په ختیځ افغانستان کې وروستي زلزلو دا بحران څو برابره کړ. دا په داسې حال کې ده چې د نړيوال خوراکي پروګرام اعلان کړی، د منابعو د کموالي له امله اړ شوی خپل مرستې یوازې یوې کوچنۍ برخې اړمنو ته راکمې کړي. دغه بنسټ همدارنګه خبرداری ورکړی چې نږدې لس میلیونه تنه په افغانستان کې له حادې خوړو ناامنۍ سره مخامخ دي.

Photo: AP / The National څلور کاله د طالبانو له واکمنېدو وروسته، د افغانستان ښځې او نجونې نه یوازې له زده‌کړې او کاره بې‌برخې دي، بلکې ورزش هم پر هغوی بندیز لګول شوی دی. یو شمېر ښځینه ورزشکاران له هېواده وتلي او په جلاوطني کې خپل تمرینونه روان ساتي، خو په افغانستان کې لا هم داسې نجونې شته چې یوازې په پټه او د طالبانو له وېرې تمرین کوي او د نړیوالو لوبغالو د لوبو خوبونه په زړه کې ژوندی ساتي. ګارډین ورځپاڼې د چهارشنبې په ورځ (۱۹ وږی) په یوه راپور کې د «فوزیې» کیسه راخیستې ده. فوزیه چې ۱۶ کلنه افغانه ده (مستعار نوم)، وایي چې کور یې هم د زېږېدو ځای دی او هم زندان. د هغې یوازینی خوښي د خپلو خویندو سره د کرکټ لوبه ده؛ دوی په کوچني باغچه کې لوبې کوي او کله چې طالبان په کوڅه کې وي، د زیرخانې ته ځي څو غږ یې وا نه ورسي. هغې ګارډین ته ویلي: «یوازینۍ خوشبختي مې همدا ده. یوازینی هیلم دا دی چې یوه ورځ په نړیوال لوبغالي کې کرکټ وکړم. مهمه نه ده چې په یوه لیګ کې وي یا د افغانستان په ملي ټیم کې. همدا چې په نړیوال میدان کې ولوبېږم، د ژوند تر ټولو ستره خوښي به مې وي. خو اوس زما لپاره هېڅ فرصت نشته.» فوزیه د خپلې ښوونځي زمانې یادونه داسې کوي: «هغه وخت ډېر خوندور و. موږ دوه ډلې لرلې، شاوخوا ۷۴ تنه. په هغه وخت کې، موږ کولی شو شاټونه لکه څنګه چې موږ غوښتل ولوبوو او ډیره خوند مو اخیسته. خو اوس نه شو کولای په لوړ غږ لوبه وکړو، ځکه کېدای شي طالبان مو واوري. تل دعا کوم چې هېڅوک هېڅکله د ما په څېر ژوند تجربه نه کړي.» له هغه وخت چې طالبان بېرته واک ته رسېدلي، د ښځو ټول حقونه له منځه تللي دي؛ د نجونو ورزش او زده‌کړه منع شوي، پوهنتونونه تړل شوي، کار او هنر محدود شوي او آن د ښځو روغتیايي خدمات هم ګډوډ شوي دي. د ملګرو ملتونو راپور ښیي چې دا بندیزونه تر ۲۰۲۶ کاله پورې د میندو مړینه تر پنځوس سلنه زیاتولی شي. ګارډین په خپل راپور کې د ښځو کرکټ ټیم په جلاوطني ته هم اشاره کړې چې د استرالیايي فعالانو په مرسته له هېواده وایستل شوې او اوس په جلاوطني کې په دوستانه سیالیو کې ګډون کوي. په راپور کې د نړيوال کرکټ شورا (ICC) پر کړنو نیوکه شوې ده. سره له دې چې د ښځو ټیم لرل د ICC د اساسنامې له اصلي معیارونو څخه دی، دغه شورا بیا هم د افغانستان د کرکټ بورد بشپړ مالي ملاتړ ته دوام ورکړی. ICC د اپریل په میاشت کې د یوې «ځانګړې ډلې»، د ملاتړ صندوق او د جلاوطنه ښځینه لوبغاړو لپاره د روزنیز پروګرام د جوړېدو خبر ورکړ، خو د ورزشکارانو په وینا، تر اوسه کوم پام وړ ګام نه دی پورته شوی. ډاکټر کاترین اَردوی، چې د جلاوطنه د افغانستان د ښځو د ملي ټیم له مهمو ملاتړو او د Pitch Our Future خېرنی بنسټ له هم‌بنسټ‌ګرو څخه ده، ګارډین ته ویلي: «دا لږ تر لږه هغه څه وو چې کولای یې ترسره کړي. ډېر وخت ضایع شو او تر ننه کومه څرګنده پایله نه ده لیدل شوې.» هغې د ICC کړنې د فیفا سره پرتله کړې او زیاته یې کړه: «فیفا د افغانستان د ښځو د فوټبال ټیم د ملاتړ لپاره ۱۷ کارکوونکي ځانګړي کړل او درې تمریني کمپونه یې جوړ کړل. دا بسنه نه کوي، خو لږ تر لږه یو پیل دی.» د ګارډین په وینا، افغان ښځینه ورزشکاران که دننه دي او که په جلاوطنۍ کې، غواړي نړۍ ته ووایي چې هغوی شته او غږ یې واورېدل شي. دوی د رسمي پېژندنې، د تمرین فرصتونو، د انتخابي کمپونو او د نړیوالو سیالیو د ګډون غوښتونکي دي. د یادونې وړ ده چې د افغانستان د ښځو کرکټ ټیم په جلاوطني کې پلان لري هندوستان ته سفر وکړي، د ښځو د نړيوال جام یوه برخه له نږدې وګوري او څو دوستانه سیالۍ ترسره کړي؛ دا یو وړوکی خو مهم ګام بلل کېږي په داسې حال کې چې نړیواله ټولنه تر اوسه د افغان ښځینه ورزشکارانو په ملاتړ کې کمزوری عمل کړی دی.

Sent to ZanTV یو شمېر افغان خبریالان، د ښځو د حقونو فعالان، پخواني سرتیري او مدني فعالان چې په پاکستان کې مېشت دي، په اسلام‌اباد کې د افغان کډوالو د جبري اخراج پر وړاندې اعتراض وکړ. معترضینو په یوه اعلامیه کې ویلي چې د مهاجرینو جبري ایستل د نړیوالو قوانینو او بشري حقونو ښکاره نقض دی. هغوی ټینګار کړی چې ګڼ شمېر پناه‌ غوښتونکي د افغانستان له سقوط وروسته د طالبانو د ګواښونو له امله پاکستان ته کډوال شوي او بېرته ستنول یې د نیول کېدو، شکنجې او یا حتی د مرګ لامل کېدای شي. فعالانو له نړیوالو بنسټونو او د پاکستان له حکومته غوښتنه وکړه چې سمدستي د جبري ایستلو لړۍ ودروي او د پناه‌ غوښتونکو لپاره د امن او درناوي ژوند زمینه برابره کړي. په اعلامیه کې راغلي: «د دې ظلم پر وړاندې چوپ پاتې کېدل، نه بښل کېدونکی جنایت دی.» اعتراض په داسې حال کې ترسره کېږي چې د افغان مهاجرینو د ایستلو لړۍ له پاکستان او ایران څخه لا هم روانه ده. د طالبانو اړوند رسنیو راپور ورکړی چې یوازې پرون (۱۸ وږی) ۲ زره او ۲۹۳ افغان کورنۍ د بېلابېلو پولو له لارې هېواد ته ستنې شوي دي. د راپور پر بنسټ، ۱ زره او ۳۰۰ کورنۍ د ننګرهار له تورخم، ۲۳۸ کورنۍ د کندهار له سپین‌ بولدک، ۱۲۴ کورنۍ د نیمروز له پُل ابریشم، ۲۶ کورنۍ د هلمند له بهرامچې او ۶۰۵ کورنۍ د هرات له اسلام‌ قلعه افغانستان ته داخلې شوي دي.

Photo: Save the Children د ماشومانو د ژغورنې سازمان اعلان کړی چې شاوخوا ۳۷ زره د پنځو کلونو نه کم ماشومان او ۱۰ زره حامله او شیدې ورکونکې ښځې په افغانستان کې د زلزله‌ځپلو سیمو کې له شدیدې خوارځواکۍ سره لاس او ګرېوان دي. دغه بنسټ ویلي چې له ۹۱ زره ډېر کسان په زیانمنو سیمو کې د بېړني تغذیوي ملاتړ اړتیا لري او ماشومان د تر ټولو زیان‌منونکو ډلو په منځ کې دي. د یاد سازمان په وینا، د نړیوالو بودجو د کموالي له امله نږدې ۸۰ درملنیز مرکزونه او ګرځنده ټیمونه په ختیځ افغانستان کې تړل شوي او د شاوخوا ۵۶۴ زره کسانو لاسرسی روغتیایي خدمتونو ته محدود شوی دی. د ماشومانو د ژغورنې صندوق د ملاتړ برخې مشر په افغانستان کې خبرداری ورکړی دی: «د ماشومانو خوارځواکي له مخکې یوه بېړنۍ حالت و او زلزلې دا بحران لا ژوروي.» دا په داسې حال کې ده چې د احصایو له مخې، نږدې پنځه میلیونه ماشومان په افغانستان کې له سختې لوږې سره مخ دي او اټکل کېږي چې یوازې په روان کال کې تر درې میلیونو ډېر ماشومان په خوارځواکۍ اخته شي.

Sent to ZanTV له دې چې طالبانو واکمنۍ ته څلور کاله تېر شوي دي، د نجونو د ښوونځیو دروازې له شپږم ټولګي پورته او همدارنګه پوهنتونونه لا هم تړلي پاتې دي. په دې موده کې، نړیوالو بنسټونو او بېلابېلو هېوادونو څو څو ځله د ښوونځیو او پوهنتونونو د بیا پرانیستو غوښتنه کړې ده، خو طالبانو په دې برخه کې هېڅ عملي ګام نه دی اخیستی. د افغانستان د مقتدرو ښځو جنبش د نړېوال د سواد د ورځې په مناسبت د یوې اعلامیې په خپرولو سره دا محرومیت غندلی او دا یې د بشري حقونو ښکاره سرغړونه او د یو ملت راتلونکی خاموشول بللي دي. په اعلامیه کې راغلي دي: «یوازینی جرم د افغان نجونو ښځینه توب دی.» دغه جنبش ټینګار کړی چې طالبان په خپلو تبعیضي تګلارو سره میلیونونه نجونې د زده‌کړې له حقه محرومې کړې دي. سواد یوازې لوستل او لیکل نه دي، بلکې د آزادۍ، عدالت او پرمختګ څراغ دی او د هغه خاموشول د افغانستان راتلونکی تیاره کول دي. د جنبش په وینا، هېڅ ټولنه د باسوادې او آګاهې ښځې پرته نېکمرغۍ او پرمختګ ته نه رسېږي او د نجونو له زده‌کړې محرومول افغانستان د تباهۍ لور ته بیايي. د افغانستان د مقتدرو ښځو جنبش له ملګرو ملتونو، د بشري حقونو له شورا او له نړېوالې ټولنې غوښتي چې د دې سیستماتیک تبعیض پر وړاندې چوپ پاتې نه شي، پر طالبانو فشار راوړي څو ښوونځي او پوهنتونونه د نجونو پر مخ پرانیزي او د افغان نجونو خاموشه شوې غږ په نړیواله کچه انعکاس ومومي. دغه جنبش په پای کې ټینګار کړی دی: «بې له باسوادې ښځې افغانستان نه ژغورل کېږي او بې له د زده‌کړې حقه تلپاتې سوله ناشونې ده.»

Photo: AFP / Getty Images via DW د عفو نړیوال سازمان د ملګرو ملتونو د بشري حقونو د شورا په شپږويشتمه ناسته کې خبرداری ورکړی چې د طالبانو له خوا د ښځو سرکوب او د بشري حقونو نقض زيات شوی او د دې ډلې د څېړنې او ځواب ویلو لپاره د يوه خپلواک نړيوال ميکانيزم جوړولو ته اړتیا ده. دغه سازمان د سې شنبې په ورځ (د وږي ۱۸مه) په يوه اعلاميه کې ويلي چې طالبان خپل منتقدين نيسي، شکنجه کوي او تري تم کوي. په اعلاميه کې همدارنګه ويل شوي چې مذهبي او قومي لږکي د طالبانو د بريدونو هدف ګرځېدلي دي؛ د بېلګې په توګه په بدخشان کې ۵۰ اسماعیلي سړي د مذهب د بدلولو ته اړ کړل شوي دي. د عفو نړیوال په وينا، پخواني پوځيان او خبريالان هم د ګاونډيو هېوادونو له ستنېدو وروسته د طالبانو له مستقيمو ګواښونو سره مخ کېږي. دغه سازمان ټينګار کړی چې يوازې يو خپلواک نړيوال ميکانيزم کولای شي په افغانستان کې د بشري حقونو پراخ نقض وڅېړي او ثبت کړي. تر دې مخکې ریچارد بېنت، د افغانستان لپاره د بشري حقونو د شورا ځانګړي راپور ورکوونکي، هم د داسې ميکانيزم د جوړېدو غوښتنه کړې وه. بشري حقونو فعالان وايي، د افغانستان د ښځو، لږکيو او منتقدينو پر وړاندې د سیستماتيکو نقضونو په وړاندې د سکوت دوام د طالبانو د سرکوب د مشروعيت معنا لري.

Social Media محمد عمر مخلص، د طالبانو پخوانی قوماندان په پکتيا ولايت کې او د حقاني شبکې غړی، د خپل دريځ د پرېښودو په مراسمو کې منلې چې دې ډلې دنده لرله چې ټول خبريالان ووژني. هغه ويلي، ډېر خبريالان وتوانېدل چې له هېواده په تېښته خپل ژوند وژغوري. مخلص په خپله وينا کې څرګنده کړې: «موږ به ټول خبريالان وژل. دا خبريالان نه وو، دا خاينان وو. موږ به يې تعقيبول، خو هغوی ځانونه وژغورل او خپلو بادارانو ته ورسېدل.» هغه وروسته له هغه چې د طالبانو د مشر هبت‌الله اخندزاده له لوري برطرف شو، اوس د کابل د درېيمې امنیتي حوزې د آمر په توګه ټاکل شوی دی. سرچينې تأييدوي چې دا بدلون د هبت‌الله او سراج‌الدين حقاني تر منځ سختو تاوتريخوالو ته لاره هواره کړې وه. د خبريالانو سیستماتيکه شکنجه په داسې حال کې چې طالبان تل د «عمومي عفوې» خبرې کوي، افغان خبريالان د دې ډلې له خوا د نيونو، شکنجو او د مرګ له ګواښونو داسې دردناکې او لړزوونکې کيسې وړاندې کوي. «احمد» (مستعار نوم)، يو خبريال چې د طالبانو له خوا نيول شوی و، خپله کيسه داسې بيانوي: «وروسته له دې چې زندان او هغه وېروونکې کوټې ته ولېږدول شوم چې هره لحظه به د شکنجې غږ ترې راتلو، داسې احساس مې کاوه چې روح مې له بدنه جلا کېږي. دومره وېريدم چې بدن مې بې‌حسه شوی و. کله چې زما وار راورسېد، په برقي کيبل به يې وهل، په داغو سيخونو به يې سوځول، په مخ يې توک کړل او حتی په ما باندې يې پيشاب وکړ. بې‌هوښه شوم او کله چې بيرته هوښيار شوم، بيا هم وهل ټکول روان و. دا بهير څو ورځې دوام وکړ.» هغه زياتوي: «يوه ورځ، يو طالب چې مخکې مې نه و ليدلی راغی او وپوښتل: څو راپورونه دې زموږ د مجاهدينو په اړه خپاره کړي؟ ما ورته وويل زه کامره‌مين يم، نه راپور جوړوونکی. سره له دې چې ټول بدن مې زخمي و، امر يې وکړ چې غوږ يې پرې کړئ. په هماغه شېبه مې غوږ پرې کړل او بيا يو ځل بيا بې‌هوښه شوم.» د خپلواکو غږونو د چوپولو تګلاره دغه روايت يوازې د طالبانو له لوري د خبريالانو د چلند له لسګونو مستندو بېلګو څخه يو دی. په تېرو درې کلونو کې ګڼ شمېر خبريالان په افغانستان کې نيول شوي، شکنجه شوي، تري تم شوي او آن وژل شوي دي. د طالبانو د پخواني قوماندان وروستی اعتراف ښيي چې د خبريالانو فزيکي له منځه وړل يوازې فردي عمل نه و، بلکې د طالبانو د سیستماتيکې تګلارې يوه برخه ده چې موخه يې د خپلواکو غږونو چوپول دي.

Photo: Salvatore Di Nolfi / Keystone via AP Photo د ملګرو ملتونو د بشري حقونو عالي کمېشنر ويلي، د طالبانو محدوديتونو پر ښځو افغانستان د هغو هېوادونو په کتار کې راوستی چې د مورګانو د مړينې تر ټولو لوړې کچې لري. ولکر ترک، د بشري حقونو عالي کمېشنر، د دوشنبې په ورځ (د وږي ۱۷مه) د ملګرو ملتونو د بشري حقونو د شورا د شپږوېشتمې ناستې په پيل کې ويلي چې طالبان يوازې ښځې له صحي خدمتونو بې‌برخې نه کړې، بلکې د هغوی بنسټيز حقونه يې هم تر پښو لاندې کړي دي. د هغه په وينا، د طالبانو د واکمنۍ څلور کاله وروسته، له ټولنيز ژوند څخه د ښځو او نجونو حذف «نژدې بشپړ» شوی دی. دغه څرګندونې په داسې حال کې کېږي چې طالبانو په تېرو څلورو کلونو کې پراخ محدوديتونه پر ښځو لګولي؛ د شپږم ټولګي نه پورته د نجونو د مکتبونو تړل، له پوهنتونونو محرومول او د طبي زده‌کړو مخنيوی پکې شامل دي. په ځينو سيمو کې ښځې ان پرته له نارينه محرم نه شي کولای صحي خدمتونو ته لاسرسی ولري.