د لټون پایلې

Photo: Veronique de Viguerie via the new york times راضیه جان، چې د افغان نجونو د زده‌کړې له مخکښو فعالانو څخه وه، د ۸۱ کلنۍ په عمر وفات شوه. د نیویارک ټایمز د راپور له مخې، نن چهارشنبه (۶ اګست)، راضیه جان چې د افغانستان زېږېدلې او د امریکا متحده ایالاتو تابعیت یې درلود، څو ورځې وړاندې د زړه د ناروغۍ له امله د لاس‌انجلس په ښار کې ومړه. راضیه جان په ۱۹۷۰ لسیزه کې امریکا ته مهاجره شوې وه. هغې په ۲۰۰۷ کال کې افغانستان ته بېرته راستنه شوه او د کابل په ده‌سبز سیمه کې یې د نجونو لپاره یو وړیا مکتب جوړ کړ. دغه مکتب په ۲۰۰۸ کال کې پیل شو او تر ۲۰۱۶ پورې یې د دولسم ټولګي زده‌کوونکي لومړی ځل فارغ کړل. په ۲۰۱۷ کال کې، راضیه جان یو دوه کلن ښوونیز پروګرام هم پیل کړ چې د قابله‌ګۍ مسلکي زده‌کړې ته ځانګړی و، څو په کلیوالو سیمو کې نجونې لوړو زده‌کړو ته دوام ورکړای شي. د طالبانو د بیا واکمنېدو وروسته، سره له دې چې پر نجونو د زده‌کړې محدودیتونه زیات شول، د راضیه جانې مکتب لا هم فعاله پاتې شوی او اوس له ماشومستانه تر شپږم ټولګي پورې، له ۸۰۰ زیات زده‌کوونکي پکې شامل دي. راضیه جان د خپل فعالیت په موده کې ګڼ نړیوال جایزې هم ګټلې وې، چې پکې د CNN د قهرمان لقب او افتخاري ډاکتري شاملې دي. یاده دې وي چې له ۲۰۲۱ کال راهیسې، کله چې طالبان بیا پر افغانستان واکمن شول، د شپږم ټولګي پورته نجونې له رسمي زده‌کړو محرومې شوې دي او پوهنتونونه هم د نجونو پرمخ تړل شوي دي.

Photo: Nava Jamshidi/Getty Images via Forbes د ملګرو ملتونو د خوړو نړیوال پروګرام (WFP) اعلان کړی چې افغانستان دا مهال د ماشومانو د خوارځواکۍ د پېښو له تر ټولو سخت زیاتوالي سره مخ دی. یادې ادارې په یوه راپور کې ویلي چې نږدې ۱۰ میلیونه تنه، چې د افغانستان د نفوس یو پر څلور برخه جوړوي، له شدیدې خوړو ناسمې خوندي‌تابه کړیږي، او له هر درې ماشومانو څخه، یو له ودې پاتې شوی یا د خوارځواکۍ له امله د قد کمښت لري. د خوړو نړیوال پروګرام د وروستیو دوو کلونو کې د بیړنیو مرستو کمېدل د دې بحران اصلي لامل بللی او ویلي یې دي چې د مرسته‌کوونکو هېوادونو له خوا د مالي ملاتړ کمېدو، د ماشومانو پر وضعیت مستقیم اغېز کړی دی. دا په داسې حال کې ده چې متحده ایالات، چې د خوړو نړیوال پروګرام تر ټولو ستر تمویلونکی هېواد بلل کېږي، د اپریل په میاشت کې له افغانستان سره د خوراکي مرستو لېږد بند کړی. امریکا تېر کال د دې پروګرام له مجموعي ۹.۸ میلیارده ډالري بودیجې، ۴.۵ میلیارده ډالر برابر کړي وو. د مرستو له کمېدو سره یو ځای، له ګاونډیو هېوادونو د افغان مهاجرو د جبري بېرته‌ستنېدو لړۍ هم د هېواد د خوړو بحران ته نور هم شدت ورکړی. د خوړو نړیوال پروګرام ویلي چې یوازې په تېرو دوو میاشتو کې یې له ایرانه راستنو شویو ۶۰ زره کسانو ته مرستې رسولې، خو زرګونه نور لا هم له مرستو بې‌برخې پاتې دي. د دې ادارې د اړیکو مسئول، ضیاءالدین صفی ویلي چې له ایرانه ټولو واجد شرایطو راستنو شوو کسانو سره د مرستو لپاره، لږ تر لږه ۱۵ میلیونه ډالرو ته اړتیا ده. هغه همداراز زیاته کړې چې د خوړو نړیوال پروګرام تر جنورۍ میاشتې پورې، د ټول افغانستان له زیان‌منو کورنیو سره د مرستو دوام لپاره، ۵۳۹ میلیونه ډالره بودیجه ته اړتیا لري.

Photo: iras.ir د نړیوالو خبریالانو فدراسیون په خپل تازه راپور کې ویلي چې طالبانو یوازې د جولای په میاشت کې لږترلږه اووه خبریالان او د رسنیو کارکوونکي نیولي دي. یادې ادارې د سه‌شنبې په ورځ (۵ اګست) د رسنیو پر ضد د فشارونو له زیاتېدو سره خپله ژوره اندېښنه ښودلې او خبرداری یې ورکړی چې د افغانستان د معاصر تاریخ په اوږدو کې د مطبوعاتو ازادي تر ټولو ټیټې کچې ته رسېدلې ده. فدراسیون وايي چې طالبان د خبریالانو پر وړاندې فشارونه زیات کړي او خپلواکې رسنۍ یې سختې محدودې کړې دي. د نړیوالو خبریالانو فدراسیون له طالبانو غوښتي چې ژر تر ژره ټول بندیان خبریالان آزاد کړي او له خودسرانه نیونو لاس واخلي. د دې راپور له مخې، د جولای په ۲۴مه، د طالبانو د امر بالمعروف وزارت د «توانا» خبري آژانس درې کارکوونکي، ابوذر سرپلی، بشیر هاتف، او شکیب احمد نظری نیولي دي. د فدراسیون په وینا، دغه کسان د نړیوالو ادارو له خوا د ښځو د ملاتړ لپاره د پروژو ترلاسه کولو او د طالبانو پر ضد د انتقادي مطالبو د خپرولو په تور نیول شوي دي. په راپور کې راغلي چې طالبانو د سرپلی د «جبري اعتراف» ویډیو خپره کړې او هغه یې په «جاسوسۍ» او «اخلاقي فساد» تورن کړی دی. سره له دې، د دغو درې کسانو برخلیک تر اوسه روښانه نه دی. دغه راز، فدراسیون ویلي چې احمد نوید عسکري، چې د پیکسل رسنیز شرکت مشر دی، او مرستیال یې مشتاق احمد حلیمي، د جولای په ۱۵مه په کابل کې نیول شوي دي. طالبانو دا دواړه د یو «غیراسلامي» سریال د دوبلې کولو په تور نیولي او د شرکت وسایل یې هم ضبط کړي دي. دا دوه کسان، له دوه اونیو بند، او د جبري اعتراف اخیستو وروسته، د جولای په ۳۰مه آزاد شوي دي. همداراز، د جولای په ۲۱مه، یو بل رسنیز کارکوونکی د دې په تور نیول شوی چې له تبعیدي رسنیو سره یې همکاري لرله. همدا راز، د جولای په ۶مه، یو سیمه‌ییز خبریال له دوو ورځو بند وروسته، د ژمنلیک له لاسلیکولو وروسته خوشې شوی دی. د نړیوالو خبریالانو فدراسیون ویلي چې له ۲۰۲۴ کال راهیسې یې په افغانستان کې د خبریالانو د حقونو د نقض ۴۸ پېښې ثبت کړې دي چې ۲۸ یې د خبریالانو له نیونو سره تړاو لري.

Photo: Wakil Kohsar / AFP via Al-Monitor د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنري (UNHCR) ویلي چې هغه افغان نجونې چې تازه له ایران او پاکستان څخه اخراج شوې دي، په افغانستان کې له مخ پر زیاتېدونکو ګواښونو سره مخ دي. یادې ادارې په ایکس شبکه کې د بېرته ستنو شوو نجونو انځورونه خپاره کړي او خبرداری یې ورکړی چې د دغو نجونو هیلې له له‌منځه‌تلو سره مخ دي. UNHCR وايي، په وروستیو میاشتو کې نږدې دوه میلیونه افغان مهاجرین له ګاونډیو هېوادونو ایستل شوي یا جبراً بېرته ستنول شوي دي؛ هغه هېواد ته چې له وړاندې له ژورو بشري بحرانونو سره لاس‌وګرېوان دی، او پکې نجونې تر نورو ډېر له ګواښ، بندیزونو او محرومیت سره مخ دي. دغه سازمان خبرداری ورکړی چې ډېر بېرته‌ستنېدونکي د سختو رواني زیانونو سره مخ دي؛ دغه زیانونه د نیونې، له کورنیو سره د بېلتون، د شتمنیو له لاسه ورکولو، او د ایران او پاکستان په پولو کې د غیرانساني چلند له امله رامنځته شوي دي. د UNHCR د راپور پر بنسټ، هغه ښځې او نجونې چې بېرته افغانستان ته راستانه شوي، دلته له سختو محدودیتونو سره مخ دي، چې د هغوی پر حقوقو، شخصي ازادیو او ټولنیز مشارکت اغېز کوي. همداراز، قومي او مذهبي لږکۍ، د بشري حقونو مدافعین او خبریالان هم د هغو ډلو له جملې دي چې د دې ادارې په وینا، له جدي خطرونو سره مخامخ دي. دغه نړیوال سازمان، سره له دې چې د بېرته‌ستنو شوو کسانو د ملاتړ ژمنه تکرار کړې، ویلي چې مالي منابع یې محدود شوي او د حیاتي خدماتو د دوام لپاره د نړیوالې ټولنې بېړني ملاتړ ته اړتیا لري. ملګرو ملتونو ټینګار کړی چې د مهاجرو پراخ بېرته‌ستنېدنه، د بېکارۍ زیاتېدل، طبیعي افتونه، او د خدماتي زیربناوو کمښت د افغانستان بشري وضعیت لا پسې خراب کړی دی. په تېرو میاشتو کې، ایران او پاکستان په سلګونو زره افغان مهاجرین، په ځانګړې توګه ښځې او نجونې، جبراً افغانستان ته راستانه کړي؛ هغه هېواد ته چې پکې د نجونو تعلیم بند دی او طالبان ښځې له ډېریو ټولنیزو، مسلکي او عامه برخو څخه محرومې کړي دي.

Photo: Fareed Khan / AP Photo via Human Rights Watch په داسې حال کې چې له ګاونډیو هېوادونو، په ځانګړې توګه له ایران او پاکستان څخه د افغان مهاجرو د جبري ایستلو بهیر زور اخیستی، د طالبانو تر مدیریت لاندې باختر خبري آژانس راپور ورکړی چې یوازې په یوه ورځ کې له ۱۱۰۰ زیاتې مهاجرې کورنۍ افغانستان ته راستانه شوې دي. د دې راپور له مخې، پرون یک‌شنبه (۱۲ زمری)، ۷۰ کورنۍ د تورخم له لارې، ۲۰ کورنۍ د کندهار له سپین‌بولدک، ۸۵ کورنۍ د نیمروز له پُل‌ابریشم، یوه کورنۍ د هلمند له بهرامچې، او ۹۳۲ کورنۍ د هرات له اسلام‌قلعې څخه افغانستان ته داخل شوې دي. دا په داسې حال کې ده چې طالبانو له دې وړاندې ویلي وو چې یوازې په تېرو دریو میاشتو کې له ایران څخه له یو میلیون زیات افغان مهاجرین ایستل شوي دي.

Photo: UNDP Afghanistan, via X په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د پراختیايي پروګرام دفتر (UNDP) د افغان ښځینه متشبثینو د ځواکمنتیا په موخه، د نړیوالو بازارونو لپاره د چمتووالي یو روزنیز پروګرام ترسره کړی دی. دې ادارې نن دوشنبه (۱۳ زمری) په خپل رسمي ایکس‌پاڼه کې اعلان کړی چې دا پروګرام د خصوصي سکتور د نړیوالو همکاریو مرکز (ICPSD) په همکارۍ او د HARAKAT ادارې په مشارکت ترسره شوی دی. UNDP ویلي چې د دې روزنیز پروګرام هدف، د ښځو د صادراتو په برخه کې د پوهې لوړول او هغوی د نړیوالو بازارونو لپاره چمتو کول دي. دا روزنیز پروګرام دوه ورځې دوام وکړ او شاوخوا ۸۰ ښځینه متشبثینو پکې ګډون وکړ. UNDP زیاته کړې: «دا روزنیز پروګرام هغو ښځو ته مرسته کوي چې کوچني او منځني کاروبارونه (MSMEs) رهبري کوي، څو نړیوالو بازارونو ته د خپلو تولیداتو د معرفي کولو اړین مهارتونه ترلاسه کړي.» د خپرو شوو انځورونو له مخې، دا غونډه د ښځینه متشبثینو، روزونکو او همکارو بنسټونو د مسئولینو په پراخ ګډون ترسره شوې ده. دا روزنیز پروګرام په داسې حال کې ترسره کېږي چې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې، په افغانستان کې د ښځو اقتصادي حضور له پراخو محدودیتونو سره مخ دی.

Social Media په ننګرهار ولایت کې ځایي سرچینې وايي چې یوه ښځینه ډاکتره، پرون سهار یک‌شنبه (۱۲ زمری)، د جلال‌اباد ښار کې د ناڅرګندو وسله‌والو له خوا وژل شوې ده. د سرچینو په وینا، دغه ۲۸ کلنه ډاکتره چې «زیبا» نومېده، د ننګرهار ولایت روغتون د نسایي ولادي په برخه کې دنده لرله. هغه شاوخوا د سهار ۸:۳۰ بجې، کله چې د ښار د اوومې ناحیې په «الفت مینه» سیمه کې د خپل موټر انتظار کاوه، د ناڅرګندو وسله‌والو له خوا پرې ډزې وشوې او ځای پر ځای یې ژوند له لاسه ورکړ. د دې ډاکترې کورنۍ ویلي چې له هېچا سره یې شخصي دښمني نه لرله. دا پېښه د طالبانو د امنیه قوماندانۍ ته نژدې رامنځته شوې ده. د طالبانو امنیه قوماندانۍ د دې وژنې پېښه تایید کړې او ویلي یې دي چې بریدکوونکي له سیمې څخه په تېښته بریالي شوي دي. خو د طالبانو چارواکو ویلي چې د دې وژنې انګېزه لا روښانه نه ده او دوی یې په تړاو څېړنې پیل کړې دي. یاده دې وي چې د طالبانو د بیا واکمنېدو وروسته، په هېواد کې د وژنو پېښې زیاتې شوې دي. په ډېری پېښو کې بریدکوونکي «ناشناخته وسله‌وال» بلل شوي او ډېر کم راپورونه شته چې پکې عاملین وپېژندل شي یا مجازات شي.

Photo: AP via Daily Sabah د ملګرو ملتونو د خوړو نړیوال پروګرام (WFP) په یوه راپور کې خبرداری ورکړی چې په افغانستان کې د لوږې بحران «هره ورځ ژورېږي» او ښځې او ماشومان، په ځانګړې توګه هغه کسان چې تازه له ګاونډیو هېوادونو اخراج شوي، د زیان‌پذېرترینو ډلو په منځ کې دي. دغه اداره نن یک‌شنبه (۱۲ زمری) ویلي چې د راتلونکو شپږو میاشتو لپاره د میلیونونو اړمنو افغانانو د مؤثرې مرستې رسولو په موخه، ورته سمدستي ۵۳۹ میلیونه ډالره بودیجه ته اړتیا ده. د دې راپور له مخې، له هر پنځه افغان وګړو څخه، یو تن نه‌پوهېږي چې راتلونکی د خواړو وعده به له کومه تأمین کړي. افغانستان لا هم له هغو هېوادونو څخه دی چې له خورا سختو د لوږې بحرانونو سره مخ دی. WFP وايي، دا بحران د څلور لسیزو جګړو، پراخې بې‌وزلۍ، اقتصادي کړکېچ، پرله‌پسې وچکالۍ او د نه‌قابل پیشبیني اقلیمي بدلونونو پایله ده. د ورکړل شوو شمېرنو له مخې، تمه ده چې سږ کال له پنځو کلونو کم عمره څه باندې ۳.۵ میلیونه ماشومان په افغانستان کې له خوارځواکۍ سره مخ شي؛ دا شمېره د تېر کال په پرتله نیمايي میلیونه تنو ته زیاتوالی ښيي. همداراز، ۱.۲ میلیونه حامله ښځې او شیدې ورکوونکې میندې په بحراني حالت کې دي او سمدستي د تغذیې درملنې ته اړتیا لري. د خوړو نړیوال پروګرام ټینګار کړی چې له دې وضعیت څخه تر ټولو ډېر زیان ښځې او نجونې ویني، ځکه چې له ټولنې څخه ګوښه شوي او لاسرسی یې بنسټیزو سرچینو ته محدود شوی دی. دا اداره همداراز ویلي چې د ښځو تر سرپرستۍ لاندې کورنۍ د زیان‌پذېرترینو ډلو په توګه، د دې سازمان د مرستو په لومړیتوب کې دي. دا خبرداری په داسې حال کې مطرح شوی چې په وروستیو میاشتو کې له ګاونډیو هېوادونو، په ځانګړې توګه پاکستان او ایران، د افغان مهاجرو د جبري اخراج بهیر شدت موندلی؛ یوه لړۍ چې د زرګونو بې‌پناه کورنیو په بېرته ستنولو سره د هېواد پر محدودو سرچینو لا ډېر فشار راوستی او د عاجلو مرستو اړتیا یې دوه برابره کړې ده.

Photo: World Sports Craze په داسې حال کې چې طالبانو په افغانستان کې د ښځو ورزش په بشپړه توګه بند کړی او د زرګونو ورزش‌کونکو نجونو هیلې او راتلونکې یې خاورو ته سپارلې، نړۍ اوس د افغان ښځینه فوټبال ټیم د بیا راټوکېدو شاهده ده. د فوټبال نړیوال فدراسیون (فیفا) د جمعې په ورځ (۱۰ زمری) اعلان وکړ چې د افغان ښځینه فوټبالرانو لپاره د استعداد موندنې لومړی نړیوال کمپ، د جولای له ۲۳مې تر ۲۹مې، د اسټرالیا په سیدني ښار کې ترسره شوی دی. د رویټرز خبري آژانس د راپور له مخې، دا کمپ د فیفا د هغو هڅو یوه برخه ده چې غواړي له ۲۳ ښځینه افغان کډوالو لوبغاړو یو ټیم جوړ کړي، څو دوی د نړیوالو دوستانه سیالیو لپاره چمتو شي. فیفا هیله ښودلې چې دغه ټیم به وکولای شي تر روان کال پورې په نړیوالو دوستانه لوبو کې برخه واخلي او دا د افغانستان د ښځینه فوټبال د نړیوالو سیالیو ډګر ته د ستنېدو یو ګام وي. دا په داسې حال کې ده چې د طالبانو له واکمنېدو وروسته، دغې ډلې د شریعت له افراطي تفسیر سره سم، د ښځو ورزش بشپړ بند کړ. دغه پرېکړه عملاً د افغانستان د ښځینه ملي فوټبال ټیم له ټولو رسمي نړیوالو سیالیو څخه بهر کړ. لسګونه ښځینه لوبغاړې د امنیتي ګواښونو له امله له افغانستانه وتلي او اوس د نړۍ په بېلابېلو هېوادونو کې جلاوطنه ژوند کوي. یاده دې وي چې فیفا د روان کال د مې په میاشت کې، د افغان ښځینه فوټبال ټیم د جوړېدو پریکړه رسمي کړه او پالین هامل، د سکاټلنډ د ښځینه ملي ټیم پخوانۍ لوبغاړې، یې د دې ټیم د روزونکې په توګه وګومارله.

Social Media د شنبې د ارغواني خوځښت د افغانستان له یوه پنځلس کلنه مهاجره نجلۍ، سمانه تاجیک، د ورکېدو په تړاو ژوره اندېښنه ښودلې او له نړیوالو بشري حقونو ادارو څخه یې د بېړنۍ مداخلې، او له ایراني حکومت څخه د وضاحت غوښتنه کړې ده. دې خوځښت نن یک‌شنبه (۱۲ زمری) په یوه اعلامیه کې ویلي چې د سمانه تاجیک اختطاف، او د افغان مهاجرو ښځو د مشکوکو وژنو څو پېښې، د مهاجرو د جبري ایستلو له پراخ بهیر سره یو ځای، د مهاجرو نجونو، په ځانګړې توګه د نوښتګرانو، ترمنځ د «وېرې او ناهيلۍ» فضا لا پسې پراخه کړې ده. په دې اعلامیه کې د هغو ورته پېښو یادونه شوې، لکه د کبرا رضایي وژنه، او خبرداری ورکړل شوی چې که اقدام و نه شي، ممکن دغه ډول فاجعې بیا تکرار شي. له نړیوالو ادارو غوښتنه شوې چې تر اوسه ناوخته نه وي، د سمانې د ژغورلو لپاره لاس‌په‌کار شي. دا هم ویل شوي چې سمانه تاجیک، افغان مهاجره نجلۍ، د ۲۰۲۵ کال د جولای په ۱۵مه، د تهران د حسن‌آباد چهاردانګه په سیمه کې نادرکه شوې او تر اوسه پورې یې د برخلیک په اړه هېڅ معلومات نشته. د دې خوځښت په وینا، د سمانه پلار دا مهال په زندان کې دی او مور یې شاوخوا دوه کاله مخکې وفات شوې ده. سمانه بې سرپرسته ده، هېڅ ملاتړ نه لري او په مطلق بې‌پناهۍ کې ژوند کوي. دغه خوځښت ټینګار کړی چې ایراني حکومت تر اوسه د سمانې د وضعیت د څېړنې او تعقیب لپاره هېڅ جدي اقدام نه دی کړی. په اعلامیه کې راغلي چې سمانه یوازې یو مثال دی له هغو زرګونو افغانو مهاجرو نجونو څخه چې په ایران کې له جنسي تاوتریخوالي، نژادي تبعیض، اختطاف، جبري ایستلو او بې‌کوره کېدو سره مخ دي. دا خوځښت له بې‌سرپرسته مهاجرو نجونو سره د عاجلې حقوقي، رواني او ټولنیزې مرستې اړتیا ته په اشارې سره، له ایرانه د افغان مهاجرو د نیولو او جبري ایستلو بهیر د سمدستي بندېدو غوښتنه کړې ده. په اعلامیه کې له نړیوالو ادارو لکه د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ (UNHCR)، د ملګرو ملتونو د بشري حقونو د عالي کمېشنرۍ دفتر (OHCHR)، یونیسف، د بشر د حقونو د څار ادارې او د بخښنې نړیوال سازمان څخه غوښتنه شوې چې پر ایراني حکومت فشار راوړي، د سمانه قضیه ژر تعقیب شي، او د افغان مهاجرو لپاره لا اغېزمن ملاتړیز میکانیزمونه رامنځته شي.