د لټون پایلې

د بشري حقونو سازمان «هه‌نگاو» اعلان کړی چې ايران د روان ميلادي کال د سپتمبر په مياشت کې لږ تر لږه ۱۸۷ بنديان اعدام کړي چې په هغوی کې ۱۰ افغانان، د يوې ښځې په ګډون، شامل دي. دغه بنسټ د چهارشنبې په ورځ (د اکتوبر لومړۍ) راپور ورکړی چې د ايران د اعدامونو شمېر د تېر کال د سپتمبر په پرتله ۱۴۰ سلنه زيات شوی او د وروستيو شلو کلونو تر ټولو لوړې کچې ته رسېدلی دی. ډېری اعدام شوي کسان د نشه يي موادو او عمدي قتل په تور محکوم شوي وو، خو په منځ کې درې سياسي فعالان، دوه مذهبي بنديان او لږ تر لږه شپږ ښځې هم شته. دا په داسې حال کې ده چې يوازې په تېرو اته مياشتو کې لږ تر لږه ۴۶ افغانان په ايران کې اعدام شوي دي. په تازه راپور کې د يوه افغانې ښځې، هديقه آبادي، نوم هم ياد شوی چې د نشه يي موادو په تور اعدام شوې ده. طالبانو له وړاندې د ايران له قضايي چارواکو غوښتنه کړې وه چې د اعدام شويو افغانانو لپاره بديلې سزاوې په پام کې ونيسي، خو ښکاري چې دغه غوښتنه له پامه غورځول شوې ده.

Photo: WomenForAfg/X د افغانستان د مدني فعالانو او سياسي استازو دوه ورځنۍ ناسته د «وحدت او اعتماد» تر نوم لاندې نن دوشنبه (۷ تله) په اسلام‌اباد، د پاکستان په پلازمېنه کې ترسره شوه. د دې ناستې موخه د سيمه‌ييزو همکاريو پياوړتيا او د افغانستان د سياسي راتلونکي لپاره د يوې ليدلورې ترسيم بلل شوی دی. ياده ناسته د «زنان برای افغانستان» او «د جنوبي آسيا د ستراتيژيکو ثبات د انستيتوت» له لوري جوړه شوې چې پکې د افغانستان ګڼ شمېر سياسي څېرې او د ښځو د حقونو مدافعان له خپلو پاکستاني سيالانو سره خبرې کوي. فوزيه کوفي، د ولسي جرګې پخوانۍ غړې، په خپله وينا کې ټينګار وکړ چې يوازې يو ټول‌ګډ حکومت چې د ولس په اراده ولاړ وي، کولی شي دوامدار سوله تضمين کړي. نوموړې زياته کړه چې د افغانستان د ښځو حالت «د زغملو وړ نه دی». له کوفي سره مصطفا مستور، د اقتصاد پخوانی وزير، نصيراحمد انديشه، د افغانستان دايمي استازی په جنيوا کې د ملګرو ملتونو په دفتر کې، احمدالله عليزی، د کابل پخوانی والی، او طاهر زهير، د باميان پخوانی والی، هم په دې ناسته کې ګډون لري. يادونه ده چې دغه ناسته څو ځله د طالبانو د مخالفت له امله وځنډول شوه.

googleimage محلي سرچینې په خوست کې وایي چې یوه ځوانه نجلۍ په نوم عاقله په دغه ولایت کې د خپلو دوو وروڼو له خوا وژل شوې ده. دا پېښه د شنبې په ورځ (۵ تله) د خوست ولایت په مرکز کې رامنځته شوې ده. د سرچینو په وینا، د عاقلې وروڼه چې تېر کال د انسان تښتونې په تور د طالبانو له خوا نیول شوي وو، یوازې درې ورځې وړاندې له زندان خوشې شوي او له آزادۍ وروسته یې دا قتل ترسره کړ. سرچینې زیاتوي چې دغو دوو وروڼو په تېرو شپږو میاشتو کې عاقله درې ځله نامزد کړې وه څو د هغې له مهر څخه پیسې تر لاسه کړي. راپورونه ښيي چې طالبان د عاقلې له قضیې خبر وو، خو د هغې د وژنې د مخنیوي لپاره یې هېڅ اقدام نه دی کړی. ځینې سرچینې حتی وایي چې طالبانو د دې نجلۍ په وژنه کې له وروڼو سره مرسته هم کړې ده. د سرچینو په وینا، د قتل عاملین اوس په آزاد ډول ګرځي او د طالبانو له لوري پر هغوی هېڅ ډول تعقیب نه دی شوی.

Social Media په شخصي ازادیو د تازه ترین برید کې، طالبانو د نجونو بلاګرانو په نیولو سره د فشار، وېرې او پراخ سانسور نوې فصل د افغانستان پر ښځو پرانستی دی. د ټولنیزو رسنیو د فعالې عالیه ملورین نیول یوازې د یوه آنلاین خفقان د پروژې پیل ښکاري، هغه پروژه چې موخه یې د ښځو غږ په مجازي فضا کې چوپول دي. محلي سرچینو په هرات کې تأیید کړې چې د عالیه له نیول کېدو وروسته لسګونه نجونې بلاګرې نه یوازې خپل ډیجیټلي فعالیتونه بند کړي، بلکې د ورته برخلیک د وېرې له امله یې د خپلو مینځپانګو ټول آرشیفونه هم حذف کړي دي. عامه فضا، په ځانګړي ډول د ځوانو نجونو تر منځ، اوس له وېرې او اضطراب څخه ډکه ده. خاطره جمشیدي، یوه ځوانه بلاګره، زن‌نیوز ته وایي چې اوس د ښځو لپاره په مجازي فضا کې ژوند «ډېر ستونزمن او ساه بندوونکی» شوی دی. هغې زیاته کړه چې حتی د یوې ساده جملې لیکل یا د یوه عادي انځور خپرول هم د نیول کېدو لامل کېدای شي. فریده خالد، بله نجلۍ بلاګره، څرګنده کړې چې طالبان هېڅکله د ښځو د ازادۍ پر وړاندې خپله مبارزه نه دروي. هغې خبرداری ورکړی چې دا کړنې د طالبانو د سیستماتیک سیاست یوه برخه ده څو ښځې له ټولنیزو، کلتوري او سیاسي ډګرونو څخه پاک کړي. په همدې حال کې، مرضیه رامش اوسنی وضعیت د ښځو لپاره له «جهنم» کم نه بولي. هغې د نړیوالو بشري حقونو له بنسټونو د عاجلې مداخلې غوښتنه کړې او ټینګار یې کړی چې د دې نوې څپې پر وړاندې چوپتیا د یوې ښځه‌ستیزې ډلې له نظام سره د همکارۍ په مانا ده. سره له دې چې طالبان پرله‌پسې د ښځو د حقونو د رعایت ژمنې کوي، خو په عمل کې چې څه تر سترګو کېږي هغه د ښځو د بنسټیزو ازادیو منظم سرکوب دی، ان تر دې چې په ډیجېټل فضا کې هم. طالبانو نه یوازې ښځې له کار، زده‌کړې او د بیان له آزادۍ محرومې کړي دي، بلکې اوس په هدفمند ډول هڅه کوي چې د هغوی ساه اخیستل په مجازي نړۍ کې هم بند کړي. دا کړنې په داسې حال کې ترسره کېږي چې نړیواله ټولنه لا هم د دې جنایتونو چوپه ننداره کوي.

Photo: UN_HRC ریچارد بنت، د ملګرو ملتونو د بشري حقونو ځانګړي راپور ورکوونکي په افغانستان کې، خبرداری ورکړی چې د طالبانو له لوري پر ښځو او نجونو د زده‌کړې بندیز د «افراط‌ګرايي» مصداق دی او د افغانستان راتلونکی له نابودۍ سره مخامخوي. نوموړي د جمعې په ورځ (۴ تله) په نیویارک کې د ملګرو ملتونو د عمومي اسمبلۍ په یوه اړخیزه غونډه کې وویل چې د طالبانو تمرکز پر مذهبي تلقین، پر ځای د رسمي زده‌کړې، د افغانستان ځوان نسل له فرصتونو او هیلې بې‌برخې کوي. بنت ټینګار وکړ چې د افغانستان د وضعیت مستند راپورونه د نړیوالو بحثونو د جوړولو او اغېزمنو نړیوالو اقداماتو لپاره حیاتي دي. هغه همدارنګه پر دې ټینګار وکړ چې باید داسې بسترونه رامنځته شي چې د افغانانو غږونه، په ځانګړي ډول د علماوو او اسلامي کارپوهانو، واورېدل شي، ځکه د هغوی لیدلوري د طالبانو د روایتونو پر وړاندې مهم رول لري. د ملګرو ملتونو ځانګړي راپور ورکوونکي د مدني ټولنې د ځپلو، د منتقدانو د ډارولو او د طالبانو له خوا د مخالفانو د غچ اخیستنې غندنه وکړه او ویې ویل: «سره له دې چې طالبان د مخالفو غږونو د چوپولو لپاره فشارونه زیات کړي، د دې ډلې کړنې لا هم د نړیوالې ټولنې تر ذره‌بین لاندې دي.» دغه څرګندونې په داسې حال کې کېږي چې طالبان د ۲۰۲۱ کال د اګست له بیا واکمنېدو راهیسې د بیان ازادي او مدني فعالیتونه په کلکه محدود کړي دي. ګڼ شمېر راپورونه چې د بیان د ازادۍ نقض، د مدني اعتراضونو ځپل او د خپلواکو بنسټونو محدودول ښيي، په نړیواله کچه جدي اندېښنې راولاړې کړې دي.

Social Media سرچینې په اسلام‌اباد کې وایي چې یوه ځوانه افغانه ښځه د B-17 سیمې د یوه اپارتمان له نهم منزله راولوېده او ژوند یې له لاسه ورکړ. سرچینو نن شنبه (۵ تله) زن‌نیوز ته وویل چې دا پېښه د سهار شاوخوا اته بجې رامنځته شوې، خو د سقوط دقیق علت تر اوسه نه دی معلوم. د ځینو شاهدانو په وینا، دغه ښځه د بالکن نه د کالیو د ځړولو پر مهال لوېدلې، په داسې حال کې چې نورو د ځان وژنې احتمال پورته کړی دی. سره له دې، د قربانۍ کورنۍ تر اوسه له رسنیو سره د خبرو کولو ډډه کړې ده. سرچینې زیاتوي چې د دغې ښځې مېړه، میوند افغان، د افغان کډوالو د یوه شورا مسئول په اسلام‌اباد کې دی.

Social Media محلي سرچینې په هرات کې وایي چې عالیه ملورین، یوه پېژندل شوې بلاګره، د پنج‌شنبې په ورځ (۳ تله) د «برج صدف» په رستورانت کې د ډوډۍ خوړلو پر مهال د طالبانو د امر بالمعروف د مامورینو له خوا ونیول شوه. د سرچینو په وینا، د طالبانو مامورینو د دې ښځینه بلاګرې د نیولو پر مهال هغې ته سخت ډ وهلې او وروسته یې د هرات مرکزي زندان ته انتقال کړې ده. د هغې کورنۍ د عالیه ملورین د برخلیک په اړه سخته اندېښنه څرګنده کړې ده. عالیه ملورین له هغه وروسته چې طالبانو د ښځو کار کول منع کړل، خپل فعالیتونه په ټولنیزو شبکو کې پیل کړي وو. هغې د دوکانونو، رستورانتونو، کلینیکونو او نورو کاروبارونو په اعلانونو سره د عاید سرچینه پیدا کړې وه. نوموړې په انسټاګرام کې له ۶۰ زره زیات تعقیبونکي لرل او خپل لاسي محصولات یې هم پلورل. سرچینې وایي چې دا لومړی ځل نه دی چې نوموړې نیول کېږي. تر دې وړاندې هم طالبانو هغې ته د امر بالمعروف ریاست ته د حاضرېدو بلنه ورکړې وه او ترې یې تعهد اخیستی و چې د بلاګري له فعالیتونو لاس واخلي، خو نوموړې خپلو فعالیتونو ته دوام ورکړی و. طالبانو په هرات کې تر اوسه د دې ښځینه بلاګرې د نیولو په اړه څه نه دي ویلي. دا په داسې حال کې ده چې په وروستیو میاشتو کې بهرني بلاګران، په ځانګړي ډول ښځې، افغانستان ته د سفر په حال کې ډېر شوي دي. د هغوی د طالبانو د چارواکو تر څنګ د شتون ویډیوګانې خبر جوړوونکې شوې، خو په مقابل کې، ځایي ښځې لکه عالیه ملورین له سختو چلندونو او نیونو سره مخ کېږي. فعاله کسان وایي دا اقدام د طالبانو له خوا پر هغو ښځو تازه فشارونه ښيي چې په ټولنیزو شبکو کې فعالیت کوي.

Photo: supremecourt.gov.af محلي سرچینې په هرات کې وایي چې یوه ښځه نن شنبه (۵ تله) د طالبانو د استیناف په محکمه کې د خپلې قضیې د محاکمې پر مهال په ډزو وژل شوې ده. دا پېښه د سهار شاوخوا لس بجې د هرات د استیناف په محکمه کې رامنځته شوې ده. د سرچینو په وینا، دغه ښځه د عبدالرحمان مرادي علي‌زایي مېرمن وه، چې د هرات د ولایتي شورا پخوانی غړی و او نوموړې د خپل مېړه د وژنې په تور محاکمه کېده. خو د غونډې له پای ته رسېدو وروسته، هغه د محکمې په دهلیز کې په ډزو ووژل شوه. سرچینې زیاتوي چې د عبدالرحمان مرادي ورور په دې وژنه تورن دی او اوس د طالبانو له لوري تر پوښتنو لاندې دی. عبدالرحمان مرادي د ۱۴۰۳ کال د مرغومي په ۲۱مه په خپل کور کې په هرات کې وژل شوی و. هغه مهال د ده مړینه «د وسلې د پاکولو پر مهال د مرمۍ د تصادفي ویشتل کېدو» پایله بلل شوې وه، خو مېرمن یې د وژنې په تور نیول شوې وه. طالبانو په هرات کې تر اوسه په دې اړه څه نه دي ویلي.

د طالبانو محلي مسئولین په کونړ ولایت کې وایي چې د باران او طوفان له امله د یوه کور چت په منور ولسوالۍ کې نړېدلی چې په پایله کې یې دوه ماشومان وژل شوي او څلور تنه نور، په شمول د دوو ښځو ټپیان شوي دي. ضیاءالرحمان سپین‌غر، د طالبانو د اطلاعاتو او فرهنګ ریاست د اطلاعاتو آمر په کونړ کې، ویلي چې دا پېښه نن پنج‌شنبه (۳ تله) د غرمي مخکې د منور ولسوالۍ د چنار په کلي کې رامنځته شوې ده. د هغه په وینا، ټول قربانیان د یوې کورنۍ غړي دي او ټپیان روغتون ته لېږدول شوي دي. سپین‌غر د دې پېښې د دقیق علت په اړه څه نه دي ویلي، خو معمولاً دا ډول پېښې د کليوالو د خټو د کورونو د زړوالي له امله رامنځته کېږي. تر دې وړاندې هم په یو شمېر ولایتونو کې د دیوالونو او چتونو د رالوېدو له امله چې د باران او طوفان پایله وه، د یو شمېر کسانو ژوند له لاسه وتلی دی. د افغانستان په کليوالو او لیرې پرتو سیمو کې کورونه زیاتره په غیرمعیاري ډول له خټو جوړ شوي چې د واورې او باران له امله زړېږي او رالوېږي.

Wakil Kohsar/AFP د هلمند ولایت یو شمېر خبریالان وايي، د دغه ولایت د امر بالمعروف، نهي عن المنکر او شکایتونو اورېدلو ریاست له خوا د ساه لرونکو د وېډيو او عکس پر نشرولو د بندیز ورته ویل شوي دي. هلته ځایي سرچینه وایي چې، د دغه بندیز خبر نن (پنج شنبه) د یاد ریاست له خوا د یوې غونډي پر مهال د امر بالمعروف د قانون د ۲۲مي مادې پر اساس پر رسنیو او د ټولنیزو رسنیو پر فعالانو لګول شوی دی. په ورته وخت په هلمند کې یو شمیر ممثلینو په ټولنیزو رسنیو د خپلو فعالیتونو د بندیدو خبرتیاوي خپري کړی دي. تر دې مخکي دغه بندیز په یاد ولایت کي یوازي تر دولتي چارو او دولتي رسنیو محدود و او تازه پر ټولو عملي شوی دی. دغه خبر داسي مهال ورکول سوی چي، شاوخوا ۱۵ ورځي مخکي هم د کندهار ولایت امر بالمعروف ریاست پر ممثیلینو د ساه لرونکو وېډیوو او عکسونو پر نشرولو بندیز ولګاوه.